Podejmowanie decyzji edukacyjno-zawodowych odbywa się w szerokim kontekście, który obejmuje wewnętrzne zasoby człowieka, a także czynniki zewnętrzne nadające kształt naszym działaniom. Wiążą się one ze środowiskiem społecznym, a którym żyjemy, rozwijamy się i doskonalimy. Na początku podlegamy wpływom rodziny, a następnie wchodzimy w kolejne systemy. Człowiek jako istota społeczna, nie mógłby osiągnąć pełni swojego rozwoju, gdyby nie podlegał oddziaływaniom ze strony innych ludzi.

Każdy z nas należy do jakiejś społeczności. To ona ze względu na obowiązujące normy, nakazy czy wyznawane wartości nadaje kierunek i kształt naszym działaniom także tym związanym z projektowaniem kariery edukacyjno-zawodowej. Na jej kształt wpływają bowiem określone czynniki społeczne takie jak: środowisko rodzinne, a zwłaszcza upowszechniany w rodzinie przekaz dotyczący rozumienia i wypełniania ról zawodowych, środowisko rówieśników, a także wpływ doradcy zawodowego i nauczyciela.

Wpływ rodziny na podejmowanie decyzji edukacyjno-zawodowych

Z rodziną jesteśmy związani w sposób najtrwalszy i najsilniejszy. To ona wpływa na nasz rozwój w największym stopniu. Każda rodzina ma także swoją historię, która kształtuje osobowość i podejście do życia kolejnych pokoleń, w tym także to związane z projektowaniem kariery edukacyjno-zawodowej. Okazuje się bowiem, że niejednokrotnie model zawodowy rodziców jest powielany przez ich dzieci lub posiada wiele elementów wspólnych. To specyfika i charakter wykonywanej przez członków rodziny pracy i związane z nią wartości, rozumienie sukcesu zawodowego, styl życia i satysfakcja osiągana z wykonywanej pracy jest przezywana dzieciom rozbudzając ich postawę dotyczącą wizji ścieżki kariery. Zauważyć to można zwłaszcza odwołując się do dwóch czynników, które mają istotne znaczenie w rozwoju zawodowym człowieka. Są to postawy rodziców o wymiarze emocjonalnym oraz modele życia zawodowego w rodzinie.

Postawy rodziców wpływające na określenie preferencji edukacyjno-zawodowych dzieci zostały przedstawione w koncepcji Anny Roe. Odwołuje się ona do wymiaru emocjonalnego chłód – ciepło, który kształtuje trzy relacje rodzic – dziecko: emocjonalną koncentrację na dziecku, unikanie dziecka, akceptacja dziecka. Emocjonalna koncentracja na dziecku może przybierać formę ochraniania i nadopiekuńczości, co kształtuje u dziecka uległość i zależność lub formę wymagań. Wówczas dziecko poprzez swoje osiągnięcia uzyskuje aprobatę i zainteresowanie rodziców. Unikanie dziecka to jego zaniedbywanie, poprzez ograniczony sposób zaspokajania potrzeb dziecka lub jego odrzucenie. Akceptacja dziecka może mieć natomiast charakter przypadkowy lub stały.

Przedstawione postawy rodziców względem dzieci wg Roe wpływają na kształtowanie się
u dziecka nastawienia na ludzi – w przypadku zachowań opiekuńczych i wymagających oraz nastawienia na rzeczy – w przypadku postawy unikania i niekonsekwentnej akceptacji. Orientacja na osoby obejmuje więc branże takie jak usługi, biznes, organizacja, kultura, sztuka i rozrywka, natomiast orientacja na rzeczy – technologię, naturę i naukę.

Na podejmowane przez młodzież decyzje edukacyjno- zawodowe wpływa również model życia zawodowego w rodzinie, którego dzieci uczą się i naśladują określony styl życia. Istnieje sześć typów relacji praca – rodzina:

1. Model kariery niezależnej – środowisko zawodowe i rodzinne są od siebie oddzielone i nie wywierają na siebie wpływu
2. Model kariery przenikającej się – jest typowa dla osób wykonujących zawody artystyczne – sukces zawodowy wpływa na atmosferę życia rodzinnego, natomiast życie rodzinne przenika do życia zawodowego
3. Model kariery kompensacyjnej – praca lub życie rodzinne stanowią kompensacje nieudanego życia zawodowego lub rodzinnego
4. Model kariery konfliktowej – problemy w pracy wpływają na życie rodzinne i na odwrót
5. Model kariery integracyjnej – życie zawodowe jest nierozerwalnie związane z życiem rodzinnym
6. Model kariery instrumentalnej – wybór zawodu jest kierowany głównie motywami ekonomicznymi.

Wpływ rodziny na kształtowanie wyborów edukacyjno-zawodowych odbywa się zatem poprzez przekazywanie wzorców zawodowych, rozbudzanie zainteresowań oraz inspirowanie do odkrywania  obszarów zawodowych.

Wpływ grupy rówieśniczej na podejmowanie wyborów edukacyjno-zawodowych

Grupa rówieśnicza odgrywa bardzo istotną rolę w rozwoju dziecka, zwłaszcza w okresie dorastania. Dzięki niej uczymy się nawiązywać relacje, budować więzi społeczne oraz współpracować w zespole. Specyfika grupy rówieśniczej i przyjmowane w niej rolę wywierają istotny wpływ na postrzeganie siebie w określonym obszarze zawodowym. Również działania rówieśników związane z ukazywaniem określonych obszarów edukacyjno-zawodowych oraz namową do określonych wyborów może zdeterminować przyszłe decyzje edukacyjno-zawodowe człowieka. Uczeń, który nie ma pomysłu na siebie często może wzorować się na działaniach swoich znajomych.  Dlatego też tak ważne jest środowisko rówieśnicze, w którym przebywa i podlega jego oddziaływaniom. Może ono wpływać na jego aspiracje, motywacje i zainteresowania – pobudzając je lub hamując. Wpływ grupy rówieśniczej na wybory edukacyjno-zawodowe jest szczególnie istotny w kontekście przyjmowanych w grupie ról. Zdobywane doświadczenia sprzyjają precyzowaniu, rozwijaniu i pogłębianiu predyspozycji związanych z określonymi działaniami, takimi jak, np. zarządzanie, kierowanie czy generowanie pomysłów.

Poprzez kontakty z rówieśnikami, młodzież uczy się rozwijać w sobie określone role grupowe i dostrzegać swój potencjał, który może wpłynąć na podejmowane przez nich decyzje edukacyjno-zawodowe.

Wpływ doradców zawodowych i nauczycieli na podejmowane wybory edukacyjno-zawodowe

Pierwsze decyzje edukacyjno-zawodowe uczniów przypadają na okres szkolny. Przygotowanie i wspieranie uczniów do projektowania kariery jest zadaniem statutowym szkoły, od którego zależy efektywność podejmowanych przez uczniów działań, a także ich sukces. Nauczyciele i doradcy zawodowi poprzez inspirowanie, rozbudzanie zainteresowań edukacyjnych i zawodowych oraz motywowanie uczniów do inwestowania w swoją ścieżkę kariery wywierają ogromny wpływ na ich aktywność w zakresie planowania drogi zawodowej.

Do głównych zadań doradców zawodowych i nauczycieli należy zatem:

• rozwijanie samopoznania uczniów w zakresie posiadanych predyspozycji zawodowych,
• zapoznawanie uczniów z ofertą edukacyjną,
• zapoznawanie uczniów z tematyką świata zawodów,
• zapoznawanie uczniów z tematyką rynku pracy,
• rozwijanie zainteresowań i pasji uczniów,
• przygotowanie uczniów do roli zawodowej,
• tworzenie indywidualnych planów kariery uczniów i wzmacniania zaangażowania uczniów w proces planowania przyszłości edukacyjno-zawodowej poprzez pogłębianie motywacji,
• przekazywanie uczniom informacji edukacyjno-zawodowej,
• rozwijania wiedzy i umiejętności uczniów związanych z szukaniem pracy, konstruowaniem dokumentów aplikacyjnych oraz przygotowaniem do rozmowy kwalifikacyjnej,
• rozwijania kluczowych kompetencji miękkich uczniów niezbędnych na rynku pracy
• zapoznania uczniów z tematyką podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wskazania źródeł szkół, kursów i szkoleń
• przygotowania i wzmacniania roli rodziców wspierających uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjno-zawodowych.

Czynniki społeczne odgrywają bardzo istotną rolę w kształtowaniu wyborów edukacyjno-zawodowych uczniów. Należy mieć je na uwagę i wzmacniać ich pozytywne oddziaływania w inspirowaniu młodzieży do projektowania kariery.

Agnieszka Sip - właścicielka firmy Virtus Centrum Wsparcia Aktywności i Rozwoju, marki Akademia Webinaru oraz Redaktor Naczelna kwartalnika “Doradca Kariery”. Wykładowca akademicki na kilku uczelniach. Współzałożycielka poznańskiego Stowarzyszenia WiDoK, działającego na rzecz planowania i rozwoju kariery. Autorka dwóch prac magisterskich: z andragogiki i psychologii, poradników i informatorów oraz książki dla młodzieży: „Praca i ja. Przygoda życia”. Twórca gier szkoleniowych oraz nowoczesnych narzędzi edukacyjnych. Popularyzatorka refleksyjności i empatii w nauczaniu. Doświadczony żeglarz i mama 18 letniego syna. Życiowe motto: To, co ważne, usłyszysz tylko w ciszy. Tylko tam odnajdziesz siebie.