Wprowadzenie

Współczesny rynek pracy ulega dynamicznym przemianom, które wywierają znaczący wpływ na modele kariery zawodowej. Tradycyjne podejście, w którym kariera była postrzegana jako linearna ścieżka, prowadząca przez kolejne szczeble zawodowe w jednej organizacji, ustępuje miejsca nowym, bardziej elastycznym i zindywidualizowanym modelom. Dzisiejsze środowisko zawodowe wymaga od jednostek nie tylko specjalistycznych umiejętności, ale także zdolności do adaptacji, kreatywności i umiejętności zarządzania własnym rozwojem zawodowym.

Model Life Design, będący innowacyjnym podejściem do planowania kariery, opiera się na założeniu, że kariera zawodowa jest nieodłącznie związana z całym życiem jednostki, a jej konstruowanie przypomina projektowanie. Podejście to zakłada holistyczne spojrzenie na życie i karierę, uwzględniając zarówno cele zawodowe, jak i osobiste, wartości, pasje oraz zainteresowania.

Znaczenie adaptacji do zmieniającego się rynku pracy jest nie do przecenienia. W dobie szybkiego rozwoju technologicznego, globalizacji oraz zmian społeczno-gospodarczych, elastyczność i umiejętność dostosowania się do nowych warunków stają się kluczowymi kompetencjami. W takim kontekście, model Life Design oferuje narzędzia i strategie, które pomagają jednostkom nie tylko radzić sobie ze zmianami, ale także aktywnie kształtować swoją przyszłość zawodową i życiową.

W niniejszym artykule przyjrzymy się szczegółowo modelowi Life Design, jego teoretycznym podstawom oraz praktycznym zastosowaniom. Omówimy, w jaki sposób ten model wspiera proces konstruowania życia i kariery, jakie narzędzia i techniki można zastosować w jego ramach oraz jakie korzyści płyną z jego wdrożenia.

Model Life Design, znany również jako projektowanie życia, jest podejściem do planowania kariery, które czerpie z różnych dziedzin nauki, takich jak psychologia, socjologia oraz doradztwo zawodowe. Geneza tego modelu sięga lat 90. XX wieku, kiedy to zaczęto dostrzegać potrzebę bardziej zindywidualizowanego i holistycznego podejścia do rozwoju zawodowego i osobistego. Pionierami tego podejścia są między innymi Mark Savickas i jego współpracownicy, którzy rozwijali teorie związane z konstruktywistycznym podejściem do kariery.

Model Life Design wywodzi się z teorii konstruktywistycznych, które podkreślają aktywną rolę jednostki w kształtowaniu własnej kariery i życia. Konstruktywizm zakłada, że ludzie nie tylko reagują na otaczające ich środowisko, ale również aktywnie je tworzą poprzez swoje działania, decyzje i narracje. W kontekście kariery, oznacza to, że jednostki konstruują swoje ścieżki zawodowe, bazując na własnych doświadczeniach, wartościach i aspiracjach.

Kluczowe koncepcje modelu Life Design

Model Life Design opiera się na kilku kluczowych koncepcjach, które stanowią jego fundamenty:

1. Życie jako projekt: Życie i kariera są postrzegane jako projekty, które można kształtować, modyfikować i dostosowywać do zmieniających się okoliczności. To podejście zakłada, że jednostki mają możliwość projektowania swojej przyszłości poprzez świadome decyzje i działania.
2. Holistyczne podejście: Model Life Design integruje różne aspekty życia jednostki, takie jak praca, rodzina, zdrowie, edukacja i czas wolny. Dzięki temu podejściu, kariera zawodowa nie jest izolowana od innych sfer życia, ale traktowana jako integralna część całościowego rozwoju jednostki.
3. Narracja i refleksja: Ważnym elementem modelu jest refleksja nad własnymi doświadczeniami i tworzenie narracji o swoim życiu i karierze. Opowiadanie własnej historii pomaga jednostkom lepiej zrozumieć swoje dotychczasowe doświadczenia, wartości i cele, a także planować przyszłość w sposób bardziej świadomy i zintegrowany.
4. Elastyczność i adaptacja: Współczesny rynek pracy wymaga od jednostek zdolności do adaptacji i elastyczności. Model Life Design promuje podejście, w którym jednostki są gotowe na zmiany i potrafią dostosowywać swoje plany do nowych okoliczności, wykorzystując przy tym swoje zasoby i umiejętności.

Teoretyczne podstawy modelu Life Design

Model Life Design opiera się na kilku teoretycznych podstawach, które są kluczowe dla jego zrozumienia i zastosowania:

• Teoria konstruktywistyczna: Zakłada, że ludzie konstruują swoje rzeczywistości poprzez aktywne działania i narracje. W kontekście kariery, oznacza to, że jednostki tworzą swoje ścieżki zawodowe w oparciu o własne doświadczenia i interpretacje.
• Teoria narracyjna: Podkreśla znaczenie opowiadania własnej historii jako narzędzia do zrozumienia siebie i planowania przyszłości. Narracja pomaga w identyfikacji kluczowych momentów życiowych i zawodowych oraz w określeniu wartości i celów.
• Psychologia pozytywna: Skupia się na rozwijaniu mocnych stron jednostki, budowaniu odporności i dążeniu do pełni życia. W kontekście modelu Life Design, psychologia pozytywna wspiera jednostki w identyfikacji ich zasobów i potencjału oraz w realizacji celów życiowych i zawodowych.

Model Life Design oferuje innowacyjne i holistyczne podejście do planowania kariery, które uwzględnia zarówno osobiste wartości i cele, jak i dynamicznie zmieniające się warunki rynkowe. Dzięki swojej elastyczności i skoncentrowaniu na narracji oraz refleksji, model ten stanowi cenne narzędzie w procesie konstruowania życia i kariery.

Kluczowe Elementy Modelu Life Design

Model Life Design opiera się na kilku kluczowych elementach, które pomagają jednostkom w konstrukcji satysfakcjonującego życia zawodowego i osobistego. Te elementy są nieodzowne dla skutecznego planowania kariery w dynamicznie zmieniającym się świecie.

Samopoznanie: Znaczenie samopoznania w modelu Life Design jest fundamentalne. Aby skutecznie projektować swoją karierę, jednostka musi dobrze znać swoje wartości, zainteresowania, mocne strony i umiejętności. Samopoznanie pozwala na świadome podejmowanie decyzji zawodowych i życiowych, które są zgodne z osobistymi priorytetami.

Celowość i sens: Life Design kładzie duży nacisk na identyfikowanie i realizowanie celów, które nadają życiu sens. Zrozumienie, co jest dla nas naprawdę ważne, pomaga wytyczyć ścieżki kariery, które nie tylko przynoszą sukces zawodowy, ale także spełnienie osobiste. Cele te powinny być spójne z wartościami i dążyć do osiągnięcia wewnętrznego spełnienia.

Elastyczność i adaptacja: Współczesny rynek pracy wymaga od nas zdolności do adaptacji i elastycznego reagowania na zmieniające się okoliczności. Model Life Design promuje podejście, w którym jednostki są otwarte na zmiany i potrafią dostosować swoje plany w odpowiedzi na nowe wyzwania i możliwości. Elastyczność oznacza również gotowość do nauki nowych umiejętności i przejmowania nowych ról.

Eksploracja: Eksploracja jest kluczowym etapem w procesie Life Design. Polega na badaniu różnych możliwości zawodowych i życiowych poprzez próby, doświadczenia i eksperymenty. Dzięki eksploracji jednostki mogą odkrywać nowe zainteresowania, testować różne ścieżki kariery i zbierać informacje potrzebne do podejmowania świadomych decyzji.

Eksperymentowanie: Eksperymentowanie to praktyczne testowanie różnych ról zawodowych i życiowych. Poprzez krótkoterminowe projekty, staże, wolontariat czy inne formy zaangażowania, jednostki mogą zdobywać doświadczenie i lepiej rozumieć, co naprawdę pasjonuje i satysfakcjonuje. Eksperymentowanie pozwala na bezpieczne testowanie hipotez dotyczących przyszłej kariery.

Decydowanie i wdrażanie: Po fazach eksploracji i eksperymentowania nadchodzi czas na podejmowanie decyzji i wdrażanie wybranych ścieżek. W modelu Life Design decyzje te są świadome i dobrze przemyślane, a ich wdrożenie obejmuje konkretne kroki i działania. Ważne jest, aby jednostki były gotowe do podejmowania ryzyka i działania, nawet w obliczu niepewności.

Ocena i refleksja: Regularna ocena i refleksja nad podjętymi decyzjami i działaniami są kluczowe dla ciągłego rozwoju. Model Life Design zachęca do systematycznego przeglądu osiągnięć, analizy sukcesów i porażek oraz dostosowywania planów w oparciu o zebrane doświadczenia. Refleksja pomaga w lepszym zrozumieniu siebie i swoich potrzeb, co prowadzi do bardziej świadomego i satysfakcjonującego życia.

Kluczowe elementy modelu Life Design – samopoznanie, celowość i sens, elastyczność i adaptacja, eksploracja, eksperymentowanie, decydowanie i wdrażanie, ocena i refleksja – tworzą kompleksowe podejście do planowania kariery i życia. Dzięki nim jednostki mogą aktywnie kształtować swoją przyszłość, osiągając zarówno sukces zawodowy, jak i osobiste spełnienie.

Proces Konstruowania Życia i Kariery w Modelu Life Design

Proces konstruowania życia i kariery w modelu Life Design jest dynamiczny i wieloetapowy, skupiający się na świadomym i systematycznym podejściu do planowania przyszłości. Składa się z kilku kluczowych etapów, które pomagają jednostkom w pełni wykorzystać swoje możliwości i osiągnąć satysfakcję zawodową oraz osobistą.

Eksploracja: Pierwszym etapem jest eksploracja, która polega na badaniu różnorodnych możliwości zawodowych i życiowych. Na tym etapie jednostki angażują się w różne aktywności, poszerzają swoje horyzonty i gromadzą informacje o różnych ścieżkach kariery. Eksploracja może obejmować uczestnictwo w warsztatach, spotkaniach branżowych, konsultacjach z mentorami oraz czytanie literatury związanej z różnymi zawodami. Celem jest zidentyfikowanie potencjalnych obszarów zainteresowań i możliwości, które mogą być zgodne z osobistymi wartościami i aspiracjami.

Eksperymentowanie: Kolejnym krokiem jest eksperymentowanie, czyli praktyczne testowanie różnych ról i ścieżek kariery. Poprzez krótkoterminowe projekty, staże, wolontariat lub próbne prace, jednostki mogą zdobywać cenne doświadczenia, które pomogą im lepiej zrozumieć, co naprawdę pasjonuje i satysfakcjonuje. Eksperymentowanie pozwala na sprawdzenie hipotez dotyczących przyszłej kariery bez konieczności podejmowania długoterminowych zobowiązań. Jest to faza, w której uczymy się poprzez działanie i obserwację, co działa najlepiej w praktyce.

Decydowanie i wdrażanie: Po zebraniu odpowiednich doświadczeń i informacji nadchodzi czas na podejmowanie decyzji. Decyzje te są oparte na świadomym i dobrze przemyślanym procesie refleksji nad zebranymi danymi i doświadczeniami. Wdrażanie wybranych ścieżek kariery obejmuje określenie konkretnych celów i kroków, które należy podjąć, aby osiągnąć zamierzone rezultaty. Jest to moment, w którym jednostka przechodzi od planowania do działania, podejmując konkretne kroki w kierunku realizacji swoich celów zawodowych i życiowych.

Ocena i refleksja: Regularna ocena i refleksja są nieodzowną częścią procesu Life Design. Po wdrożeniu wybranych ścieżek konieczne jest systematyczne przeglądanie osiągnięć, analizowanie sukcesów i porażek oraz dostosowywanie planów w oparciu o zebrane doświadczenia. Refleksja pomaga w lepszym zrozumieniu siebie, swoich potrzeb i wartości, co prowadzi do bardziej świadomego i satysfakcjonującego życia. Ocena i refleksja są również kluczowe dla adaptacji do zmieniających się warunków i wyzwań, umożliwiając elastyczne dostosowywanie planów.

Proces konstruowania życia i kariery w modelu Life Design obejmuje eksplorację, eksperymentowanie, decydowanie i wdrażanie oraz ocenę i refleksję. Każdy z tych etapów jest kluczowy dla skutecznego planowania przyszłości i osiągania sukcesu zarówno zawodowego, jak i osobistego. Dzięki temu modelowi jednostki mogą świadomie kształtować swoje życie, dążąc do pełni swojego potencjału i osiągając satysfakcję w różnych sferach życia.

Praktyczne Narzędzia i Techniki Life Design

Model Life Design oferuje szereg praktycznych narzędzi i technik, które wspierają jednostki w procesie planowania kariery i życia. Te narzędzia pomagają w samopoznaniu, eksploracji możliwości, eksperymentowaniu, podejmowaniu decyzji i refleksji nad podjętymi działaniami. Poniżej przedstawiono najważniejsze z nich.

Ćwiczenia i warsztaty: Jednym z najważniejszych narzędzi Life Design są różnorodne ćwiczenia i warsztaty, które pomagają jednostkom lepiej poznać siebie i swoje możliwości. Przykłady takich ćwiczeń to: analiza mocnych i słabych stron, określanie wartości życiowych i zawodowych, tworzenie mapy marzeń, a także identyfikowanie swoich zainteresowań i pasji. Warsztaty te często prowadzone są przez doświadczonych trenerów i coachów, którzy pomagają uczestnikom w odkrywaniu ich potencjału i projektowaniu przyszłości.

Mentoring i coaching: Mentoring i coaching to kluczowe techniki w procesie Life Design. Mentorzy, którzy mają doświadczenie i wiedzę w danej dziedzinie, mogą dostarczyć cennych wskazówek, wsparcia i inspiracji. Coaching natomiast koncentruje się na indywidualnym rozwoju i realizacji celów poprzez zadawanie pytań, wspieranie w refleksji oraz pomaganie w opracowywaniu konkretnych planów działania. Zarówno mentoring, jak i coaching pomagają jednostkom lepiej zrozumieć siebie, zidentyfikować swoje cele i znaleźć najlepsze ścieżki ich realizacji.

Techniki refleksji i narracji: Life Design kładzie duży nacisk na refleksję i tworzenie osobistych narracji. Techniki takie jak pisanie dzienników, prowadzenie blogów, tworzenie opowiadań autobiograficznych czy regularne przeglądy życiowych wydarzeń pomagają jednostkom w lepszym zrozumieniu swoich doświadczeń i planowaniu przyszłości. Tworzenie narracji pozwala na uporządkowanie myśli, identyfikację kluczowych momentów życiowych oraz wyciąganie wniosków na przyszłość.

Gry i symulacje: Gry i symulacje to interaktywne narzędzia, które umożliwiają eksperymentowanie z różnymi scenariuszami życiowymi i zawodowymi w bezpiecznym środowisku. Przykładem mogą być gry symulacyjne, które pozwalają na symulowanie różnych ścieżek kariery, podejmowanie decyzji i obserwowanie ich konsekwencji. Dzięki temu jednostki mogą lepiej przygotować się na rzeczywiste wyzwania i zyskać pewność siebie w podejmowaniu decyzji.

Technologie wspierające: Współczesne technologie oferują wiele narzędzi wspierających proces Life Design. Aplikacje mobilne, platformy online, testy psychologiczne i różnorodne narzędzia do samopoznania pomagają jednostkom w eksploracji swoich zainteresowań, analizie umiejętności oraz planowaniu kariery. Przykładem mogą być aplikacje do tworzenia map myśli, testy osobowości czy platformy e-learningowe, które umożliwiają rozwijanie nowych kompetencji.

Portfolio kariery: Portfolio kariery to zbiór dokumentów, który pomaga w prezentacji osiągnięć, umiejętności i doświadczeń zawodowych. Może ono zawierać CV, listy motywacyjne, certyfikaty, przykłady prac czy rekomendacje. Portfolio kariery jest użytecznym narzędziem zarówno w procesie poszukiwania pracy, jak i w samodzielnym monitorowaniu własnego rozwoju zawodowego.

Mapowanie kariery: Mapowanie kariery to technika, która polega na tworzeniu wizualnych przedstawień ścieżek kariery, uwzględniających cele, kroki milowe, zasoby i możliwe przeszkody. Mapy kariery pomagają jednostkom w planowaniu długoterminowych celów, identyfikacji niezbędnych zasobów i strategii oraz monitorowaniu postępów w realizacji zamierzeń.

Praktyczne narzędzia i techniki Life Design, takie jak ćwiczenia i warsztaty, mentoring i coaching, techniki refleksji i narracji, gry i symulacje, technologie wspierające, portfolio kariery oraz mapowanie kariery, są kluczowymi elementami wspierającymi jednostki w procesie konstruowania satysfakcjonującego i zrównoważonego życia zawodowego i osobistego. Dzięki nim jednostki mogą świadomie projektować swoją przyszłość, osiągając sukcesy zawodowe i osobiste spełnienie.

Model Life Design oferuje nowoczesne i zindywidualizowane podejście do planowania kariery, które odpowiada na wyzwania współczesnego rynku pracy. W przeciwieństwie do tradycyjnych, linearnych modeli kariery, Life Design promuje elastyczność, adaptację oraz holistyczne spojrzenie na życie zawodowe i osobiste. Kluczowe elementy tego modelu, takie jak samopoznanie, celowość i sens, eksploracja, eksperymentowanie, decydowanie i wdrażanie, ocena i refleksja, pozwalają jednostkom świadomie kształtować swoją przyszłość.

W obliczu dynamicznych zmian na rynku pracy, rosnącej technologizacji i globalizacji, model Life Design staje się nieocenionym narzędziem pomagającym w zarządzaniu zmianą i budowaniu satysfakcjonującej kariery. Przyjęcie tego modelu może prowadzić do większego spełnienia zawodowego i osobistego, lepszego wykorzystania własnego potencjału oraz większej odporności na zmiany i wyzwania współczesnego świata.

Literatura tematyczna:

Bańka, A. (2006). Proaktywność w rozwoju człowieka: Psychologia zmiany rozwojowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wojtasik, B. (2009). Poradnictwo zawodowe. Teoria i praktyka. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Wojtasik, B., & Wojciechowska, A. (Eds.). (2015). Doradztwo zawodowe. Konteksty teoretyczne i przykłady praktyczne. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Szumigraj, M. (2013). Poradnictwo zawodowe i personalne. Warszawa: Difin.

Kargulowa, A. (2004). O teorii i praktyce poradnictwa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Klimowicz, H., & Pachociński, R. (Eds.). (2011). Nowoczesne tendencje w poradnictwie zawodowym i personalnym. Warszawa: Difin.

Brol, J. (2017). Life Design jako nowa forma poradnictwa zawodowego. In: M. M. Wiśniewska, & K. Kołodziejczyk (Eds.), Współczesne problemy edukacji i poradnictwa zawodowego. Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls".

Kukla, D. (2018). Rola refleksji w konstruowaniu kariery zawodowej w modelu Life Design. In: M. Kossakowska, & R. Kossakowski (Eds.), Psychologia w edukacji i pracy. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Lewandowska, B., & Nowak, K. (2019). Konstruktywistyczne podejście w poradnictwie zawodowym. Warszawa: Difin.

Zacher, H. (2016). Psychologia kariery: Teorie, badania, praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Barbara Górka, "Narzędzia wsparcia klienta w poradnictwie socjodynamicznym" – w: Nowe metody i techniki w poradnictwie zawodowym (Fundacja Imago).

Barbara Górka, "Poradnictwo edukacyjno-zawodowe dla dzieci i młodzieży w szkołach i ośrodkach specjalnych" – wyd. Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej.

Barbara Górka (red.), "Dostępność w poradnictwie kariery" – publikacja powstała w ramach projektu realizowanego przez Fundację Imago.

Savickas, M. L. (2012). Life Design: A Paradigm for Career Intervention in the 21st Century. Journal of Counseling & Development, 90(1), 13-19.

Maree, J. G. (2015). Life Design Counseling: A New Paradigm for Career Counseling in the 21st Century. In M. McMahon & M. Watson (Eds.), Career Assessment: Qualitative Approaches. Sense Publishers.

Cohen-Scali, V., Rossier, J., & Nota, L. (2018). New Perspectives on Career Counseling and Guidance in Europe. Springer.

Pryor, R. G. L., & Bright, J. E. H. (2014). The Chaos Theory of Careers. Routledge.

Peavy, R. V. (2004). Sociodynamic Counselling: A Constructivist Perspective. Trafford Publishing.

Amundson, N. E. (2003). Active Engagement: Enhancing the Career Counselling Process. Ergon Communications.

Agnieszka Sip - właścicielka firmy Virtus Centrum Wsparcia Aktywności i Rozwoju, marki Akademia Webinaru oraz Redaktor Naczelna kwartalnika “Doradca Kariery”. Wykładowca akademicki na kilku uczelniach. Współzałożycielka poznańskiego Stowarzyszenia WiDoK, działającego na rzecz planowania i rozwoju kariery. Autorka dwóch prac magisterskich: z andragogiki i psychologii, poradników i informatorów oraz książki dla młodzieży: „Praca i ja. Przygoda życia”. Twórca gier szkoleniowych oraz nowoczesnych narzędzi edukacyjnych. Popularyzatorka refleksyjności i empatii w nauczaniu. Doświadczony żeglarz i mama 18 letniego syna. Życiowe motto: To, co ważne, usłyszysz tylko w ciszy. Tylko tam odnajdziesz siebie.