Marta zawsze była pogodnym, ciekawskim dzieckiem. Uwielbiała spędzać czas z rodzicami, zadawała setki pytań dziennie i z entuzjazmem odkrywała świat. Każdy nowy dzień przynosił coś ekscytującego, a jej rodzice, Ania i Piotr, z radością towarzyszyli jej w tej podróży. Jednak wszystko zaczęło się zmieniać, gdy Marta skończyła trzynaście lat. Nagle, ich rozmowy stały się krótsze, a zamiast entuzjazmu, Marta zaczęła reagować obojętnością, a czasem nawet złością. Ania zauważyła, że jej córka coraz częściej zamykała się w swoim pokoju, słuchając muzyki na słuchawkach, a pytania, które kiedyś były jej znakiem rozpoznawczym, zniknęły. Pewnego dnia, podczas rozmowy przy kolacji, Marta nie wytrzymała. "Nie rozumiecie mnie!" – wykrzyczała, rzucając sztućce na stół. Piotr, zaskoczony wybuchem emocji, próbował załagodzić sytuację, ale to tylko pogorszyło sprawę. Marta wybiegła z pokoju, a Ania i Piotr pozostali sami, patrząc na siebie bezradnie. To był moment, w którym zrozumieli, że ich córka weszła w nowy etap życia – stała się nastolatką.

Wielu rodziców i opiekunów zastanawia się, kiedy tak naprawdę kończy się wychowanie dziecka. Czy moment, w którym dziecko staje się nastolatkiem, to koniec procesu wychowawczego? Psychologia rozwoju mówi nam, że etap dorastania to czas, kiedy następuje transformacja z dzieciństwa do dorosłości. To okres intensywnych zmian zarówno fizycznych, jak i emocjonalnych. Młody człowiek zaczyna poszukiwać swojej tożsamości, odrywać się od autorytetów, a jednocześnie potrzebuje wsparcia i zrozumienia.

Nastolatek, choć dąży do autonomii, wciąż potrzebuje obecności dorosłych. Jednak ta obecność musi się zmienić. Tradycyjny model wychowania, oparty na ścisłej kontroli i kierowaniu, przestaje być skuteczny. Zamiast tego, rodzice powinni stać się przewodnikami, mentorami, którzy będą wspierać młodego człowieka w jego decyzjach, ale nie narzucają mu swojego zdania. Kluczowym elementem jest komunikacja, która powinna być oparta na szacunku i otwartości. Rodzice muszą nauczyć się słuchać, a nie tylko mówić. Zrozumienie perspektywy nastolatka, nawet jeśli wydaje się ona irracjonalna, jest niezbędne do budowania zaufania.

Jednym z najważniejszych wyzwań dla dorosłych na tym etapie jest kontrolowanie własnych emocji. Wybuchy złości, poczucie bezradności czy frustracja są naturalne, ale muszą być świadomie zarządzane. Nastolatek, który widzi, że rodzic potrafi zachować spokój i okazać zrozumienie, uczy się, jak radzić sobie z własnymi emocjami. Zamiast reagować na bunt i sprzeciw agresją, lepiej spróbować zrozumieć, co naprawdę kryje się za zachowaniem młodego człowieka. Może to być lęk, niepewność lub potrzeba akceptacji.

Wsparcie psychologiczne w okresie dojrzewania może być nieocenione. Zarówno nastolatek, jak i rodzic mogą skorzystać z pomocy specjalisty, który pomoże im zrozumieć i zaakceptować zmiany, które przechodzą. Dla młodego człowieka to czas pełen wyzwań, a świadomość, że nie jest w tym sam, daje mu poczucie bezpieczeństwa.

Marta, jak wielu innych nastolatków, potrzebowała czasu i przestrzeni, aby znaleźć swoje miejsce w świecie. Jej rodzice, Ania i Piotr, choć na początku czuli się zagubieni, zrozumieli, że ich rola się zmienia. Zamiast narzucać swoje rozwiązania, zaczęli słuchać i wspierać, dając córce możliwość podejmowania własnych decyzji. Wychowanie nie kończy się w momencie, gdy dziecko staje się nastolatkiem. Zmienia się jego forma, ale proces ten trwa dalej, przekształcając się w partnerstwo, w którym zarówno rodzic, jak i dziecko uczą się od siebie nawzajem.

Co konkretnie możesz zrobić jako rodzic czy nauczyciel?

Oto dziesięć sposobów na lepszą komunikację z nastolatkiem oraz na radzenie sobie z własnymi emocjami:

1. Słuchaj aktywnie: Zamiast przerywać lub oceniać, pozwól nastolatkowi swobodnie wyrazić swoje myśli i uczucia. Aktywne słuchanie oznacza, że jesteś w pełni zaangażowany w rozmowę, co pomaga budować zaufanie.
2. Unikaj krytyki i osądzania: Nawet jeśli nie zgadzasz się z poglądami lub decyzjami nastolatka, staraj się unikać krytyki. Zamiast tego, wyrażaj swoje obawy w sposób konstruktywny, np. "Rozumiem, że chcesz zrobić to po swojemu, ale obawiam się, że może to mieć konsekwencje, które cię zmartwią."
3. Używaj "ja" komunikatów: Zamiast oskarżać, wyrażaj swoje uczucia i myśli, używając komunikatów typu "ja". Na przykład, zamiast mówić "Zawsze mnie ignorujesz!", powiedz "Czuję się pomijany, kiedy nie słuchasz, co mam do powiedzenia."
4. Bądź cierpliwy: Nastolatki często potrzebują więcej czasu, aby przemyśleć i wyrazić swoje myśli. Daj im przestrzeń i nie naciskaj na natychmiastową odpowiedź.
5. Twórz okazje do rozmowy: Nie czekaj, aż problemy się nawarstwią. Regularne, codzienne rozmowy, nawet na błahe tematy, budują fundamenty do bardziej znaczących dyskusji, gdy pojawią się poważniejsze problemy.
6. Znajdź wspólny język: Szukaj tematów, które interesują zarówno ciebie, jak i nastolatka. Może to być film, muzyka, sport czy technologia. Znalezienie wspólnej płaszczyzny do rozmowy ułatwia nawiązywanie relacji.
7. Kontroluj swoje emocje: Jeśli czujesz, że sytuacja staje się zbyt emocjonalna, zrób krok w tył. Oddech, krótkie przerwy czy przemyślenie swoich reakcji przed odpowiedzią mogą pomóc w uniknięciu niepotrzebnych konfliktów.
8. Unikaj kazań: Zamiast udzielać długich, moralizatorskich przemów, staraj się przekazać swoje myśli w sposób zwięzły i jasny. Młodzież często wyłącza się emocjonalnie, gdy czuje, że jest pouczana.
9. Zachęcaj do wyrażania emocji: Wspieraj nastolatka w mówieniu o swoich uczuciach i ucz się rozpoznawać ich sygnały emocjonalne. Pokaż, że wszystkie emocje są naturalne, a sposób ich wyrażania może być kluczem do zdrowych relacji.
10. Zadbaj o siebie: Pamiętaj, że twoje samopoczucie ma bezpośredni wpływ na twoje relacje z nastolatkiem. Znajdź czas na odpoczynek, hobby i spotkania z przyjaciółmi. Utrzymanie równowagi emocjonalnej pomoże ci lepiej radzić sobie z trudnościami wychowawczymi.

Te techniki mogą znacząco poprawić jakość relacji z nastolatkiem oraz ułatwić radzenie sobie z wyzwaniami, które niesie ze sobą okres dojrzewania. Wzajemny szacunek, cierpliwość i zrozumienie są kluczowe, aby przejść przez ten etap w sposób harmonijny i pełen wsparcia.

Polecane książki w temacie:

"Jak mówić, żeby nastolatki nas słuchały. Jak słuchać, żeby nastolatki do nas mówiły" - Adele Faber, Elaine Mazlish
To klasyczna pozycja, która oferuje praktyczne wskazówki dotyczące komunikacji z nastolatkami. Autorki przedstawiają sprawdzone techniki, które pomagają rodzicom nawiązać efektywny dialog z dorastającymi dziećmi, oparty na zrozumieniu i szacunku.

"Nastolatki. Jak mądrze wspierać dorastające dzieci" - Lisa Damour
Lisa Damour, psycholożka specjalizująca się w pracy z młodzieżą, analizuje kluczowe wyzwania, przed którymi stają nastolatki. Książka dostarcza rodzicom praktycznych narzędzi do radzenia sobie z emocjonalnymi burzami i problemami charakterystycznymi dla okresu dojrzewania.

"Burza mózgów nastolatka" - Daniel J. Siegel
Dr Daniel Siegel, neuropsychiatra, w przystępny sposób tłumaczy, co dzieje się w mózgu nastolatka podczas dojrzewania. Książka ta pomaga zrozumieć, dlaczego młodzi ludzie zachowują się w określony sposób i jak można wspierać ich rozwój, opierając się na wiedzy z zakresu neuronauki.

"Droga do dojrzałości. Jak rozumieć i wspierać swoje dorastające dziecko" - Michał Zawadka
Michał Zawadka, autor książek motywacyjnych i trener rozwoju osobistego, porusza kwestie związane z budowaniem relacji z dorastającymi dziećmi. Książka jest pełna praktycznych rad i ćwiczeń, które pomagają rodzicom w świadomym wspieraniu swoich dzieci na drodze do dojrzałości.

"Nie zadręczaj się drobiazgami dla nastolatków" - Richard Carlson
To książka, która pokazuje, jak radzić sobie z codziennymi trudnościami i wyzwaniami, które przynosi życie z nastolatkiem. Autor daje wskazówki, jak unikać zbędnych konfliktów i skupić się na tym, co naprawdę ważne w relacjach rodzinnych.

Agnieszka Sip - właścicielka firmy Virtus Centrum Wsparcia Aktywności i Rozwoju, marki Akademia Webinaru oraz Redaktor Naczelna kwartalnika “Doradca Kariery”. Wykładowca akademicki na kilku uczelniach. Współzałożycielka poznańskiego Stowarzyszenia WiDoK, działającego na rzecz planowania i rozwoju kariery. Autorka dwóch prac magisterskich: z andragogiki i psychologii, poradników i informatorów oraz książki dla młodzieży: „Praca i ja. Przygoda życia”. Twórca gier szkoleniowych oraz nowoczesnych narzędzi edukacyjnych. Popularyzatorka refleksyjności i empatii w nauczaniu. Doświadczony żeglarz i mama 18 letniego syna. Życiowe motto: To, co ważne, usłyszysz tylko w ciszy. Tylko tam odnajdziesz siebie.