Rozwój indywidualny człowieka wiąże się z przechodzeniem przez różne fazy życia i realizowaniem określonych zadań rozwojowych. Do podstawowych faz możemy zaliczyć okres dzieciństwa, dorastania, dorosłości, wiek średni oraz starość. Każda z nich cechuje się innym przebiegiem oraz realizacją określonych obszarów z zakres projektowania kariery. Rozwój kariery, traktowanej jako całożyciowa droga zawodowa i jej przebieg, jest bowiem ściśle związany z cyklem życia człowieka i posiadanymi w danym momencie zasobami. Na innych działaniach z zakresu kształtowania ścieżki edukacyjno-zawodowej będzie skupiał się gimnazjalista, na innych absolwent uczelni wyżej, a na jeszcze innych osoba w wieku średnim. Jeśli zatem mówimy o nowoczesnym doradztwie kariery, nie może w nim zabraknąć spojrzenia holistycznego na rozwój człowieka w ciągu całego życia. Spojrzenie to powinno być znane każdemu doradcy, bez względu na miejsce pracy i rodzaj klienta, którem się opiekuje.

Koncentrując się na procesie rozwoju swojej kariery, należy wziąć pod uwagę konieczność jej ciągłego planowania, co wiąże się z przechodzeniem przez jej poszczególne fazy. Zestawienie faz rozwoju indywidualnego człowieka z fazami rozwoju kariery, obrazuje koncepcja rozwoju kariery zawodowej Donalda E. Supera. Według autora przebieg kariery każdego człowieka przebiega w 5 fazach, które wpisują się w fazy rozwoju indywidualnego oraz wiążą się z formułowaniem i definiowaniem celów edukacyjno-zawodowych:

I. Faza wzrostu – stadium dzieciństwa – trwa do 14. r. ż.

W okresie dzieciństwa człowiek intensywnie się rozwija i przede wszystkim identyfikuje się z osobami znaczącymi z rodziny i szkoły, takimi jak rodzice, opiekunowie, nauczyciele, koleżanki i koledzy. W fazie tej dominującą rolę w funkcjonowaniu człowieka odgrywają jego potrzeby i fantazje. Wraz ze wzrostem osobistym także zdobywane umiejętności i zainteresowania. Okres średniego dzieciństwa, obejmujący czas od 8 do 12 lat, wiąże się zwłaszcza z kształtowaniem się postaw wobec szkoły, nabywaniem sprawności szkolnych, kształtowaniem się postaw społecznych wobec innych ludzi, a także rozwojem samooceny, moralności oraz skali wartości. W fazie wzrostu wyróżnić można więc trzy podokresy: okres fantazji, zainteresowań oraz umiejętności. Zadaniem rozwojowym podczas tej fazy jest poznanie i określenie swoich potrzeb, zainteresowań i uzdolnień w kontekście podejmowanych aktywności.

II. Faza  poszukiwań – stadium dorastania – od 15. do 24. r. ż.

Okres dorastania wiąże się z formowaniem się tożsamości człowieka oraz wielością zmian obejmujących sferę fizyczną, poznawczą, społeczną oraz osobowości. To czas formowania się własnego Ja, akceptacji zmian zachodzących we własnym organizmie, kształtowania się samooceny, zmian w sposobie myślenia, przeobrażeń w zakresie postrzegania innych ludzi oraz związków z nimi, a także czas przyjmowania nowych społecznych ról.  W fazie poszukiwań człowiek skupia się przede wszystkim na zdobywaniu pierwszych doświadczeń zawodowych oraz wypróbowaniu swoich sił w rolach społecznych, w celu odnalezienia idealnego miejsca zawodowego. Może to odbywać się poprzez wykonywanie pracy wakacyjnej, tymczasowej oraz uczestnictwo w praktykach, stażach i wolontariacie.

W obrębie tej fazy występują trzy podokresy:

- okres wstępny - do 17. r.ż. - to dokonywanie pierwszych wyborów edukacyjnych i zawodowych,

- okres przejściowy - do 21. r.ż. – to podejmowanie profesjonalnego kształcenia i ocena możliwości zaistnienia na rynku pracy,

- okres próby – do 24. r.ż. – to czas wyboru obszaru zawodowej aktywności poprzez podejmowanie „pierwszej pracy”, sprawdzanie swoich możliwości oraz adekwatności potencjału i zainteresowań względem danego stanowiska pracy.

Zadaniem rozwojowym tej fazy jest poszukiwanie i ocenianie swojego potencjalnego miejsca pracy.

III. Faza zajęcia pozycji – od 25. do 44. r.ż.

Faza ta obejmuje okres wczesnej dorosłości i dorosłości, a więc podejmowania kluczowych decyzji związanych ze sferą osobistą – wybór partnera życiowego, założenie rodziny, wychowywanie dzieci i uczenie się roli rodzica, ukształtowanie się indywidualnego stylu życia, a także sferą zawodową. W tym czasie, po sprecyzowaniu i wybraniu swojej potencjalnej dziedziny zawodowej, człowiek skupia się na znalezieniu i zdobyciu stałej pracy w obrębie wybranej i sprawdzonej branży. W tej fazie wyróżnia się dwa podokresy:

- okres prób – od 25. do 30. r. ż. – wówczas sprawdzamy trafność naszych wyborów zawodowych – w przypadku gdy są one dla nas niesatysfakcjonujące, najczęściej zmieniamy nasze decyzje i rozpoczynamy poszukiwanie pracy bardziej pasującej do naszego potencjału, możliwości oraz zainteresowań zawodowych.

- okres stabilizacji – od 31. do 44. r. ż. – obejmuje on lata najbardziej twórcze – to czas, w którym posiadamy już wyraźnie zarysowany obszar i plan kariery, zgodnie z którym rozwijamy się i doskonalimy zawodowo.

Zadaniem rozwojowym tej fazy jest rozwój i specjalizacja w zakresie preferowanej branży oraz miejsca pracy.

IV. Faza konsolidacji – od 45. do 64. r. ż.

Faza konsolidacji obejmuje okres średniej dorosłej. To osiąganie dojrzałej odpowiedzialności społecznej, towarzyszenie dzieciom w stawaniu się dorosłymi, osiągnięcie stabilności ekonomicznej oraz akceptowanie zmian fizjologicznych wieku średniego i poszukiwanie ciekawych form spędzania wolnego czasu. Jest to okres, w którym człowiek podejmuje działania stabilizujące wybraną i praktykowaną ścieżkę zawodową. Celem tej fazy jest osiągnięcie stabilizacji zawodowej.

V. Faza schyłku – od 65. r. ż.

Faza schyłku to okres wiążący się z obniżeniem się możliwości fizycznych i psychicznych człowieka oraz dokonywaniem bilansu życiowego. To przede wszystkim przygotowanie się do zmniejszenia aktywności zawodowej, wycofanie się z pracy zawodowej oraz zredukowanych dochodów i skupienie się na organizacji życia osobistego, rozwijania zainteresowań oraz spędzania czasu wolnego.  W fazie tej wyróżnia się w dwa podokresy:

• okres spowolnienia – od 65. do 70. r.ż. – moment oficjalnego przejścia na emeryturę, czyli wyjścia z życia zawodowego – poprzedza je zwolnienie tempa pracy oraz zmniejszenie zakresu obowiązków.
• okres emerytury – powyżej 71 r.ż. – ustanie aktywności zawodowej i rozpoczęciem życia na emeryturze.

Jeśli zatem doradca siada do planowania kariery swego klienta, powinien zbadać, w której fazie ów klient obecnie się znajduje i czy jest gotowy do podejmowania wyzwań związanych z tą fazaą. Może się bowiem zdarzyć, że młoda osoba nie znalazła się jeszcze w określonej na jej wiek fazie i doradca będzie badał przyczyny tego stanu. Zdarza się też tak, że w tym procesie doradca korzysta z konsultacji z psychologiem, który posiada kompetencje do diagnozowania wieku rozwojowego. Nie każdy bowiem człowiek gotów jest do podejmowania kariery zawodowej w określonym momencie rozwojowym.

Literatura:

Paszkowska-Rogacz A. (2003). Psychologiczne podstawy wyboru zawodu. Warszawa: KOWEZiU

Paszkowska-Rogacz A., Tarkowska, M. (2004). Metody pracy z grupą w poradnictwie zawodowym. Warszawa: KOWEZiU.

Agnieszka Sip - właścicielka firmy Virtus Centrum Wsparcia Aktywności i Rozwoju, marki Akademia Webinaru oraz Redaktor Naczelna kwartalnika “Doradca Kariery”. Wykładowca akademicki na kilku uczelniach. Współzałożycielka poznańskiego Stowarzyszenia WiDoK, działającego na rzecz planowania i rozwoju kariery. Autorka dwóch prac magisterskich: z andragogiki i psychologii, poradników i informatorów oraz książki dla młodzieży: „Praca i ja. Przygoda życia”. Twórca gier szkoleniowych oraz nowoczesnych narzędzi edukacyjnych. Popularyzatorka refleksyjności i empatii w nauczaniu. Doświadczony żeglarz i mama 18 letniego syna. Życiowe motto: To, co ważne, usłyszysz tylko w ciszy. Tylko tam odnajdziesz siebie.